रमेश घिमिरे
हामी नेपाली छुट्टिन पाए निकै खुसी हुन्छौं । ‘एक मधेश, एक प्रदेश’, ‘कर्णाली स्वायत्त प्रदेश’, किराात स्वायत्त प्रदेश’ लगायत विभिन्न भौगोलिक र जातीय नाममा स्वायक्त राज्य माग गरेको सुन्दा धेरैको कानले शान्ति अनुभव गर्छन् । हुन त यी सबै प्रदेश नेपाल राज्यभित्र रहने गरी चर्चामा आएका हुन् । तर कसैले एकीकरणको कुरा गर्यो भने त्यो सबैका लागि अपाच्य हुन्छ । भारत र नेपाल एकीकरण गर्दा हामीलाई के प्रभाव पर्ला भनेर एक वाक्य मात्र उच्चारण गर्ने हो भने वरिपरिका मानिसले प्रतिवाद गरेर थप बोल्न दिंदैनन्, उस्तै परे कुट्न समेत बेर लगाउादैनन् । एकीकरण गर्नु वा नगर्नुको छुट्टै कुरा हो तर बहस चलाउन नै नहुने गरी संकीर्ण मानसिकता लिनु वैज्ञानिक होइन ।
कुनै पनि विषयमा तर्क वितर्क नगरी एकोहोरो विश्वास गर्ने भनेको अन्ध विश्वास हो । नेपालका कतिपय कम्प्युनिष्ट धर्मलाई अन्धविश्वास भन्छन् । अन्ध विश्वास भन्नुको मतलब पुष्टि हुने आधारबिना विश्वास गर्नु हो । पुर्खाले भनेका छन्, त्यसैले हामीले मान्नुपर्छ, यसको सत्यता परीक्षण गर्नु हुादैन भनेर स्वकार गर्नु अन्धविश्वास हो । यदि नेपाल र भारत एकीकरण गर्दा के हुन्छ भनेर प्रशंग उठाउादा वा नेपाल जापानलाई ५० वर्ष भाडामा दिंदा के हुन्छ भनेर प्रशंग उठाउादा जसले बहसलाई निषेध गर्छ, त्यो पूर्णत: अन्धविश्वासी हो । उसले यसबारे बहस गर्न चाहादैन, पूर्वाग्रही अवधारणा वा अग्रजले जे स्वीकारे, त्यो आकाट्य हुन्छ, त्यसको सत्यता परीक्षण गर्नु भनेको राष्ट्रद्रोह गर्नु हो भनेर जसले भन्छ, ऊ धर्मका नाममा हुने अन्यायको औचित्व पत्ता लगाउन खोज्दा धर्मद्रोही भएजस्तै हो ।
पृथ्वीका मानिसको पहिलो चाहना सुख, समृद्धि, सन्तुष्टि, शान्ति, विकास आदि हो । अमेरिकन, नेपाली, भारतीय भन्ने कृत्रिम कुरा हो । मानिसको आधारभूत चाहना म अमेरिकी बन्न पाउा भन्ने होइन, अमेरिकामा बस्नेले पाएको सुखसुविधा यही पाए कसैले अमेरिकी भएर जन्मेको भए यस्तो दु:ख पाउनुपर्दैनथ्यो भन्नु पर्दैन । तसर्थ हामीले खोज्नुपर्ने कुरा धेरैभन्दा धेरै मानिसले के गर्दा सुखसुविधा पाउाछन्, त्यो हो । यसरी हेर्दा राष्ट्रियता पूरै अन्धविश्वास हो । सीमा विभाजन नगर्दा समाज व्यवस्थापन गर्न कठिन हुने भएकाले विभिन्न देश, प्रदेश, जिल्ला, गाउा, वडा आदिमा छुट्टाउनुपर्छ । तर, एकपटक छुट्टाएपछि त्यो कहिल्यै जोड्नु हुादैन भन्नु ठूलो अन्धविश्वास हो । छुट्टाउादा आम मानिसलाई फाइदा हुने बेला छुट्टिनु र जोडिंदा फाइदा हुने बेला जोडिनु वैज्ञानिक हो ।
पाकिस्तान र बंगलादेश फरक धर्मका कारण भारतबाट अलग भए, नत्र प्राचीन कालमा उत्तरी हाल नेपालको हिमक्षेत्रदेखि ती सबै देश भारतवर्षभित्र अवस्थित थिए । जसको रहनसहन मिल्दैन, भौगोलिक रुपले टाढा पर्छ अर्थात एक हुादा विकास गर्न समस्या पर्छ, ती ठाउा छुट्टिएर भिन्न राष्ट्र बन्नु राम्रो हो । तर, विगतमा कुनै कारणले छुट्टिएका वा अज्ञात समयदेखि छुट्टै अस्थित्वमा रहेका राष्ट्र पनि अब यदि एकीकरण हुादा दुई राष्ट्रले गर्ने छुट्टाछुट्टै विकासभन्दा बढी विकास हुन्छ भने एकीकरण हुन किन नहुने ? यसबारे दिमागमा पूर्वाग्रह नराखी सोच्न आवश्यक छ ।
नेपालमा अहिले बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरु मर्ज हुने क्रम तीव्र छ, कजेलहरु पनि मर्ज हुने कुरा चल्दै छ । छुट्टै अस्थित्व भएका धेरै इकाइ हुादा संचालन खर्च बढी हुन्छ, प्रतिस्पर्धा तीव्र हुन्छ र परिणात: विकासमा बाधा पुग्छ । त्यसैले संस्थाहरु मर्ज हुादा ‘सिनर्जी इफेक्ट’ अर्थात दुई दुना पााच हुन्छ भने मर्ज हुन तयार हुनुपर्छ भन्ने मान्यता राखिन्छ । मर्ज हुनु दुवै संस्थाको लागि हित भए पनि एक संस्थाका संचालक र कार्यकारी प्रमुखले त्याग गर्नैपर्छ । यस्तै दुई देश एकीकरण भएर दुवै देशका आम जनतालाई फाइदा हुने स्थिति छ भने सीमित राजनीतिकर्मी जो प्रधानमन्त्रीको दाबेदार छन्, उनले मुख्यमन्त्रीमा चित्त बुझाउन तयार हुनुपर्छ ।
कुनै पनि देश एकीकरण गर्ने कुरा गर्दा राष्ट्रियता विरोधी कुराको आरोप लाग्न सक्छ । आखिर एक कम्पनीका अधिकारीले अर्काे कम्पनीलाई आफ्नो आन्तरिक जानकारी दिनु पनि अपराध नै मानिन्छ तर मर्ज गर्नुपर्यो भने त अवश्य नै जानकारी आदानप्रदान हुनुपर्छ, त्यसलाई अपराध मानिंदैन । विश्वमा विभिन्न देश मर्ज हुने सम्भावना बोकेका होलान् । त्यसमध्ये हामीले आफ्नो कुरा गर्दा भारत र नेपाल अलग भएर रहनुको कुनै तर्क र औचित्व देखिंदैन । दुवै देशमा अधिकांशत: हिन्दू धर्मालम्बी छन् । दुवैका धार्मिक तीर्थस्थल एउटै हुन् । दुवैको लिपि देवनागरिक हो, भाषा उस्तै छ, संस्कृति एउटै छ, भौगोलिक हिसाबले वस्ती जोडिएको छ, अप्ठेरो सिमाना छैन । यस्तो अवस्थामा दुई भिन्न देशको हुनुको कारणको कसरी औचित्व पुष्टि हुन्छ ?
यस यस कारणले दुई भिन्नै देश हुादा यो यो फाइदा हुन्छ भनेर कसैले व्याख्या गर्छ भने त्यो सुन्नुपर्छ र साथै दुई देश एकीकरण हुादा यस्तो यस्तो फाइदा हुन्छ भनेर कसैले व्याख्या गर्छ भने त्यसलाई पनि सुनेर जुनमा बढी फाइदा देखिन्छ, त्यही गर्नुपर्छ । यदि कुनै कारण बिना पनि धेरै देश बनेर पृथ्वीवासीले सुखशान्ति पाउने हो भने भारत किन त्यस्त्रो ठूलो देश भएर बस्नु पर्यो, नेपाल र भारत जस्तै खम्बा गाढेर सिमाना गराएर थुप्रै देश बने भइहाल्यो नि ।
अहिले सरसर्ती हेर्दा नेपाल र भारत एउटै मुलुक भएको भए पुाजी र प्रविधिको अभावमा हाम्रो जलस्रोत खेर जाने, खानीहरु गुम्सेर बस्नुपर्ने, ठूलो व्यापार घाटा सहनुपर्ने स्थिति हुन्थ्यो होला त ? यदि भारत र नेपाल छुट्टै नहुादो त पैदल हिंड्ने नेपालीले साइकल किन्न सक्थे, साइकल किन्न सक्नेले मोटरसाइकल र मोटरसाइकल किन्न सक्नेले मोटरकार किन्न सक्थे । नेपाली स्वत: सुविधासम्पन्न हुन्थे किनकि हामीले किन्ने सामानमा दुई/ढाई सय सम्मको भन्सार महसुल थप्नुपर्ने थिएन । भारतबाट आयात मात्र गर्ने तर निर्यात गर्न नसकेर व्यापार घाटा बढेको हिसाब पनि राख्नुपर्ने थिएन । तर यदि एकीकरण हुादा योभन्दा बढी बेफाइदा छ भने पनि वैज्ञानिक रुपमा त्यसको व्याख्या हुनुपर्छ । हामी नेपाली भन्ने राष्ट्रियता हुादैन, त्यही नै ठूलो नोक्सानी हो भने अमूर्त र अवैज्ञानिक तर्क गर्ने हो भने त त्यसको कुनै उपचार नै हुादैन ।
(चाणक्य मासिक, भदौ, २०६८ बाट)
